Меню Закрыть

Аудиовизуальный фонд исчезающих языков

Эвены и их язык

19 22 32 16 34 27 23 25 28 29 30 31 17

Якутия

Тундренные юкагиры

30

Якутия



Момский улус

 



Аудио запись Дьячков Христофор Николаевич Чоргэлэ

Дьячков Христофор Николаевич 1923 – 2011 гг., эвен (отец и мать – эвены со Средней Колымы). Родился в местности Урадан, Среднекодымского района в 1923г. в семье охотника, оленевода, был единственным ребенком, эвен, образования нет, по профессии охотник, владеет эвенским, якутским языками.

Запись велась в мастерской исполнителя п. Сасыр 9 июля 2007г. Зап. Гомбожапов А.Г., Жимулева Е.И., Сагалаев К.А., Садовникова И.И., Лиморенко Ю.В.

Расшифровала и перевела Садовникова И.И.




ЧӨРГЭЛ

Өмэн бэй бисни, атикаӈалкан, өмэн хутэлкэр. Өмэн няри хутулкэр, тарав хутчэмур Чөргэл гэрбэчэл. Эрэк куӈа бивэттэн, куӈа эгдэстэ одни, гиркавачилрин. Эгден окат хөлилэн өриӈчир. Эрэк куӈа окату эеки гиркаснан. Гиркадникан икиримиев бакрин, оран икиримиевэн. Эрэв икиримиев бакриди, оӈати чорча, оӈатай чөрракан онӈэлчэ. Эйду хуӈэл одни, хуӈэлди икирив эйду хэсичэ, хуӈэл окан. Хуӈэлэлкэн орамакр одни. Хуткачалкан бисин, хуткачандулай хинасанча, хинаснади хөрчэ. Эеки гиркасанча. Ӈэнрэкэн, эр өмэн бэй гулучиддин. Тала исча, тарак бэй гөнчэ:

  • Чөргэл, илэ ӈэнэдинри?
  • Э, би тэгэлэ ӈэнэддэм, эрэк окат налдундулан ӈэнэддэм.
  • Чөргэл өмэтту анӈаткалра-гэ эду, гөнни.
  • Хэлэӈчирэм-кэ би, хоч хэлэӈчирэм, гөнни.
  • Э, тимина хөрӈэнри и! Эрэк окат налдунни гөр-кэсни, ок исчинри.
  • Э, баһар анӈаттаку-да.

Тарак бэй ӈиналкан бичэ, ӈинандян тэгэлэ бичэ.

- Э, эрэк ӈинандяс як ӈэлэмэн, имсэӈу дебдин? - гөнни.

         - Этэн дебтэ, мэнкэн эсни гават-та, гөнни.

         - Э, теми анӈаттаку-да, эсэдэку хөррэ.

         Анӈачидилча, чэ, хуклэсэнчэл бидэн. Бэиӈэн хуклэсэнчэ бичэ, нигрилча. Нигрилракан икириӈи гача, икириӈий гадиди тар ӈинандян хэргилэ нодача тала. Нодариди нян-да хуклэсэнсэн бичэ. Чэ, бадикар ӈэрилчэ, ӈэрилрэкэн тэгчэ. Чөргэлкэн этэрэлсэн, тек  хамай.

  • Эрэк эчу гөн ӈину имсэв дебдин, имсэв дебчэн ӈинас, ичукэттэн.
  • Ян оча ӈину тавар, эсни дебгэрэр.
  • Эр-кэ дебчэ, гөнни.

- Тек яв дебникэн бидим, он? яч? индим, гөникэн хоӈча хамай.

  • Чөргэл, эди хоӈкир, эрэв ӈинандяв гали, гөнни. Эрэк ӈину дебэкэндин хину, дебдэс бакчин.
  • Э, иӈэ, баһар гадаку-да. Эрэв ӈинандяван гача, гадиди элгэникэн, нян-да гиркасанча.
  • Чөргэл, Чөргэл, мэнтэкэн өлэкчэнди ӈинандялкан-да одам, гөнни,

гөникэн гиркадча. Тар ӈэнэддэкэн, гиркаддакан, эр өмэн нека эме гулучидча. Мурандян ичучэ.

  • Э, Чөргэл, илэ ӈэнэдинри?
  • Э, тэгэлэ ӈэнэддэм.
  • Эду анӈатли-да, өмэт-ту анӈаткалра, долбун эсни.
  • Э, хэлэӈчирэм-кэһэм, эрэв окат налдаван иһаннав, гөнни.
  • Э, гор-кэсни ок исчинри? гөнни. Анӈаттиди хөрӈэнри тимина.
  • Э, эрэк муранси як ӈэлэмэн, ӈину мадинул? – гөнни Чөргэлчэн.
  • Этэн, яду ӈину мадин, ӈину эсни маватта.

         - Тэми анӈаттаку.Тек хуклэсэнгэлрэ.

         Бэиӈэнден нян-да хуклэсэнчэ, нигрилракан, илча. Илриди ӈинандяй хөручэ. Буйла хөруриди, диллан тибача. Тибариди, эмуриди мурунни  хэрдэлэн хиндача. Чэ, хуклэсэнсэн бичэ, нян-да. Нян-да ӈэрилрэкэн Чөргэлэчан илча, хамай этэрэлсөчэкэен, гөнни: - Эчу гөны, муранси ӈину мадин, эр ӈину мача, гөникэн. Дье, тек эрэк мин иргэчимӈэву эрэк ӈинуткан бисин, гөникэн. Он бэй бидин тек-э, яв бакчим, бакриди дебдим, нян ӈинай гөникэн, этэрчэ. Нян эрэк нёка гөнчэ: - Чөргэл, эди хоӈкир, э, мин мурандяв-да гали, гөнни тэми. Эрэк окат налданни горкан-ни, тартаки хинмач иһалдинри.

  • Иӈэ, баһар гадаку-да. Нян мурандяван гача, гадиди бадусанча. Нян

икэн: - Чөргэл, Чөргэл эрэк мэнтэкэн өлэкчэнди мурандялкан-да одам, гөникэн бадуһнача, хөрчэ.

Эеки бадуча, тала бадуракан, эр дюкча бичэ, арай. Анӈамта, мол-да алдачал, ячал-да хоя, анӈамта дюкча бичэ эвэн. Тадук мэнриттэкэн тардала, бэй киресэн ичучэ. Чөргэлчэн тала ӈэнчэ, тала ӈэнриди эрэв киресу чоӈкача. Бэй тарак, аси бичэ, хо хани аси бичэ. Тарав нусанча, көкэчэв нусниди мурандяди увканча, элгэникэн хөрчэ. Тар дютан ичучэ, тала ӈэнчэ, ӈэннэкэн арай дөр асаткар хэтэкэнчэл: - Э, Чөргэл эмрэнэ! – гөникэн.

- Э, тавур экмур илулра, гөнни. Хо олан бивэттэн, оламкандикалсан, энтукэн илулрэ, гөнчэ. Асаткар эрэв илусчиракатан, эрэк тикчэ. Көкэчэ тикнукэн нян. Тек Чөргэвчэн-дэ этэрэлчэ: - Дьэ, экмур мас, эчу-кэ гөн энтукэкэн неклилрэ, оламканас тавур. Яв некчим, хоӈникан дьэ, гирамраган онадаку, гөникэн мурандяй ойлэн недиди хөрчэ, эмдиӈлий хөрчэ. Эрэк асаткар амалкар бичэл, амантан дагрич олран, хунилбий гөнчэ: - Итнэлрэ, илэ иманан тавур, энинти оин урэчин. Итнэлрэ, нюрмалра эникэн ичувкэн мэнур. Эньмутун чоӈкариди эмучэ, тала имаддан, арай. Асаткар хэтэкэнчэл амандалавур. - Мут эньмут-кэ эсни эмучэ бисэ, гөнчэл эйдун.

- Гэ, тэми эрэв Чөргэлэчэм он некчип, он мадип? - гөнни аманни. Мами хатана таравур, хуркэмчэвур. Чөргэвчэм эгден хякитала хэркэлрэ, гөнин, тачин илачимнин көкэдэн. Асаткар хэтэкэнчэл нян-да, Чөргэлчэн бивэчиддэн, хэпкэнидюр хякитала хэркэр. Илам-гу, ади-гу биһиди амантан гөнчэ: - Чөргэлэчэм итнэлрэ, көкэчэ бидин элэклэ. Асаткар нян-да ӈэнчэл, ӈэнрэкэтэн, хэркэтэӈэтэн Чөргэлчэн хэркэтэӈнэтэн хякитала хөнтэмкэр бэемкэр хэркуттэн, нян-да амантакивур хэтэкэнчэл. Чөргэлэчэн тала бивэчиддэн, тарда-а-ла,  тэвтэв окаладдан.

- Ама, хөнтэ бэй хэркуттэн, гөн, тэгэчин көкэчэ.

- Чөргэлчэ?

- Чөргэлчэн, тала тэвтэв окалассан, бивэчиддэн.

- Тэми нян-да Чөргэлчэм хэпкэнэлрэ, төру чоӈкалра, төру чоӈкаридюр илачипки диллан-такан хеттичь ималра, гөнчэ, төрлэ. Асаткар хөрчэл, хөрридюр Чөргэлчэм хэпкэнчэл төру чоӈкаридюр имачал, диллан-такан эчин хеттичь, имачал. Чөргэлчэн тек көкэчэ бидин. Тачин имадникан биддэкэн, накатамкар эмчэ. Накатамкар эмриди: - Чөргэл, эрэк яв некэдинри?

- Э, уру энсэн. Ури энсивэн бэгдэчиддэм, гөнчэ. - Элэ иматми ури энсин аяваттан, гөнни. Накатандя гөнчэ: - Э, би-дэ уру эннөттэн, хояв тэвтэв дебтэку. Э, мину-дэ имаӈанри, уру энсэн, гөнни.

- Э, тек алачисли-и, гөнни.

- Ун-дэ эч айасна. Илатча накаткая.

- Тек мину нусли-га, нян хину имадинав, урэс энсин аядан, бэгдэттэн. Накаткая чоӈкариди Чөргэлэчэм нөвчэ, нуча. Мэн битлэдуй накату хинаснади имача, тала.

- Гэ, асаткалбу, гөнчэ.

- Чөргэлчэн элэкэн оча, итнэлрэ-гэ. Асаткал хэтэкэнчэл, тала ӈэнрэкэтэн, иттэкэтэн арай, накатамкар иматча Чөргэлчэн ачча. Тар тэвтэв окаладча, нян-да амантакивур хэтэкэнчэл.

- Чөргэлчэн иматлан накатамкар иматтан. Чөргэлчэн бэйди тэвтэв окалассан, гөнчэл.

- Дьэ, э, он оча бэй бичэ, эннэ мавкан урэчин, тэми Чөргэлчэм гэннэлрэ, гөнни.

- Асаткаӈалбу, элэ эмулрэ.

 Асаткар хэтэкэнчэл, эмучэл дюла. Дюла эмуридюр, эмучэлэтэн амантан гөнчэ: -Чэ, хи хони бэй урэчин, хони бэй бивэчидди урэчинн, бэй онна бисэнри. Эр дөр хунадю, эдук хунаддикув гяв гали, гөнни.

  • Гягай. Эду өмэтту бигэлрэ, төрлэ. Чөргэлчэм гачал, тэтучэл, хо аич

тэтучэл, хо ай хуркэн оча. Эрэв нөдмэру асаткам гача, орапчал-да бичэл. Чөргавчэн-да гэрбэн-дэ ачча оча, хо эӈэе бэй оча, тарав асаткам гадиди. Тар муднан урэчин.



Авторизация
*
*
Генерация пароля